بيوگرافي پروفسور محمود حسابي: پروفسور محمود حسابي با نام اصلي محمودخان ميرزا حسابي متولد ۳ اسفند سال ۱۲۸۱ شمسي در تهران است و اصالتي تفرشي دارد. او را پدر علم فيزيك ايران و پدر مهندسي نوين ايران مي‌شناسند.
پروفسور حسابي علاوه بر اين كه فيزيكدان بود و بسياري او را پدر علم فيزيك ايران مي‌دانند، داراي مناصب ديگري نيز بود كه از جمله آن مي‌توان به سكانداري وزارت آموزش و پرورش در دولت محمد مصدق اشاره كرد. حسابي همچنين سابقه سناتوري داشت و بنيانگذار فيزيك آكادميك در ايران به شمار مي‌رود. او علاوه بر امور اجرايي و آكادميك، به بسياري از كتب فارسي مانند مثنوي و ديوان حافظ تسلط داشت و به موسيقي علاقه‌مند بود. او در نواختن پيانو و ويولن نيز دستي بر آتش داشت. حسابي همچنين بر چهار زبان زنده دنيا يعني فرانسه، انگليسي، آلماني و عربي مسلط بود و به زبانهاي يوناني، لاتين، ايتاليايي،تركي و... آشنايي داشت.
كودكي
تحصيلات
مقصد بعدي پروفسور، دانشكده مهندسي فرانسوي در بيروت بود و توانست در رشته مهندسي راه و ساختمان در اين كشور فارغ التحصيل شود. حسابي به دليل وجود شرايط سخت امرار معاش تلاش كرد تا در اين مدت با انجام پروژه‌هاي نقشه كشي به خانواده خود از لحاظ مالي كمك كند.
تحصيلات دانشگاهي محمود حسابي محدود به اين رشته‌ها نيز نشد و او توانست در رشته‌هاي ديگري مانند ستاره‌شناسي و رياضيات نيز به تحصيلات عاليه بپردازد. شركتي كه دكترحسابي در آن مشغول به نقشه كشي بود، نبوغ و استعداد او را به خوبي شناخت و محمود حسابي را براي ادامه تحصيل به فرانسه فرستاد. دكتر حسابي در فرانسه ابتدا در دانشكده برق پاريس مدرك ليسانس خود را در رشته برق دريافت كرد.
بيوگرافي پروفسور محمود حسابي: پروفسور محمود حسابي با نام اصلي محمودخان ميرزا حسابي متولد ۳ اسفند سال ۱۲۸۱ شمسي در تهران است و اصالتي تفرشي دارد. او را پدر علم فيزيك ايران و پدر مهندسي نوين ايران مي‌شناسند.
پروفسور حسابي علاوه بر اين كه فيزيكدان بود و بسياري او را پدر علم فيزيك ايران مي‌دانند، داراي مناصب ديگري نيز بود كه از جمله آن مي‌توان به سكانداري وزارت آموزش و پرورش در دولت محمد مصدق اشاره كرد. حسابي همچنين سابقه سناتوري داشت و بنيانگذار فيزيك آكادميك در ايران به شمار مي‌رود. او علاوه بر امور اجرايي و آكادميك، به بسياري از كتب فارسي مانند مثنوي و ديوان حافظ تسلط داشت و به موسيقي علاقه‌مند بود. او در نواختن پيانو و ويولن نيز دستي بر آتش داشت. حسابي همچنين بر چهار زبان زنده دنيا يعني فرانسه، انگليسي، آلماني و عربي مسلط بود و به زبانهاي يوناني، لاتين، ايتاليايي،تركي و... آشنايي داشت.
كودكي
تحصيلات
مقصد بعدي پروفسور، دانشكده مهندسي فرانسوي در بيروت بود و توانست در رشته مهندسي راه و ساختمان در اين كشور فارغ التحصيل شود. حسابي به دليل وجود شرايط سخت امرار معاش تلاش كرد تا در اين مدت با انجام پروژه‌هاي نقشه كشي به خانواده خود از لحاظ مالي كمك كند.
تحصيلات دانشگاهي محمود حسابي محدود به اين رشته‌ها نيز نشد و او توانست در رشته‌هاي ديگري مانند ستاره‌شناسي و رياضيات نيز به تحصيلات عاليه بپردازد. شركتي كه دكترحسابي در آن مشغول به نقشه كشي بود، نبوغ و استعداد او را به خوبي شناخت و محمود حسابي را براي ادامه تحصيل به فرانسه فرستاد. دكتر حسابي در فرانسه ابتدا در دانشكده برق پاريس مدرك ليسانس خود را در رشته برق دريافت كرد.
بازگشت به ايران
دكترحسابي پس از اتمام تحصيلات عاليه به ايران بازگشت و به انجام فعاليت‌هاي پژوهشي و تأسيس مراكز علمي مانند دارالمعلمين عالي، دانشسراي عالي، دانشگاه تهران، دانشكده فني و ... پرداخت و قانون دانشگاه را تدوين و نگارش كرد. او همچنين پايه‌گذار فيزيك و مهندسي نوين در ايران بود. گفته مي‌شود لقب كومان دوردولالژيون دونور كه بزرگترين نشان علمي فرانسه است به خاطر تحقيقات و پژوهش‌ها به ايشان اهدا شده است.
درگذشت
موزه پروفسور حسابي
پس از فوت پروفسور، خانه او تبديل به موزه‌اي شد كه در آن وسايل شخصي، مدارك علمي و تحصيلي، تقديرنامه‌ها و... نگهداري شده است. اين موزه در خيابان مقصود بيك، خيابان دكتر پروفسور حسابي، پلاك ۸ قرار دارد.
غلوهاي مرتبط با محمود حسابي
در مورد جايگاه محمود حسابي به خصوص توسط پسرش ايرج حسابي غلو بسيار شده است و اين غلوها با توجه به عدم وجود اسناد معتبر براي اثبات توسط چهره‌هاي برجسته آكادميك مانند رضا منصوري و ضياء موحد نكوهيده شده است.
تأسيس دانشگاه تهران
مهدي خزعلي به نقل از پروفسور گفته است:
جهت تأسيس دانشگاه تهران با وساطت يكي از دوستان وقت ملاقاتي از وزير معارف وقت گرفتم، پس از توضيح طرح، وزير معارف از من پرسيد: «دانشگاه بسازيد كه چه بشود؟» من عرض كردم: «دكتر و مهندس‌ها كه براي تحصيل به فرنگ مي‌روند را در مملكت خودمان تربيت كنيم.» و او پاسخ داد: «تربيت دكتر و مهندس براي ما صد سال زود است.»
متاثر از كوته فكري وزير معارف از دفتر وزير خارج شدم، دوستي كه آزردگي مرا ديد براي تسلي خاطر گفت من مي‌توانم از رضاشاه برايت وقت ملاقات بگيرم. وقت ملاقات با رضاشاه تعيين شد، براي او طرح تأسيس دانشگاه تهران را شرح دادم و شاه پرسيد «كه چه شود؟» عرض كردم به جاي آنكه جوانان ما به فرنگ بروند در مملكت خودمان دكتر و مهندس آموزش دهيم و رضاشاه بازپرسيد «كه چه شود؟» و عرض كردم: «اين جاده‌ها و راه‌آهن را آلمان‌ها مي‌سازند مهندسين خودمان بسازند و…» رضاشاه بسيار استقبال كرد و گفت برويد طرح‌تان را بنويسيد به مجلس مي‌گويم راي بدهد! و من از همان شب شروع به نگارش طرح دانشگاه كردم. فرداي آن روز از دربار به در خانه‌ام آمدند، تعجب كردم كه با من چه كار دارند، ديدم يكصد هزار تومان پول فرستاده‌اند كه اعليحضرت فرموده‌اند، كارتان را شروع كنيد و طرح‌تان را نيز بنويسيد. اين همان مبلغ خريد زمين دانشگاه تهران بود و كار ساخت و ساز همزمان با نوشتن طرح آغاز شد. اين مطلب نيز در كتاب استاد عشق كه نوشته ايرج حسابي و شرح زندگي دكتر حسابي است نيز تأييد شده است.
درباره تأسيس دانشگاه تهران اختلاف نظرات مختلفي وجود دارد و بسياري معتقدند كه محمود حساب هيچ نقشي در تأسيس دانشگاه تهران نداشته است. افرادي مانند ضاء موحد و علي اكبر سياسي نقش دكترحسابي را در تأسيس دانشگاه تهران كذب محض مي‌دانند.
ارتباط با انيشتين
يكي ديگر از غلوهايي كه راجع به محمود حسابي مي‌شود اين است كه او شاگرد آلبرت انيشتين بوده است. در اين باره هيچ شاهد يا مدركي وجود ندارد و عكسي كه در اينترنت با عنوان دكترحسابي و انيشتين دست به دست شده است مربوط به محمود حسابي نيست.
تعريف جهان سوم
يكي ديگر از شايعاتي كه راجب دكترحسابي نقل شده اين است كه او هيچ تعريفي از عبارت جهان سوم نداشته و اولين بار اين عبارت در فصلنامه تحقيقات جغرافيايي نوشته محمدحسين بابلي يزدي آورده و تعريف شده است.
صحبت‌هاي ضياء موحد، شاگرد محمود حسابي درباره غلوها راجب پروفسور
ضيا موحد درباره محمود حسابي مي‌گويد اگر او دانشمند بين‌المللي بزرگي بود در مقالات علمي دنيا بايد مقالاتي از او ديده مي شد و يا فيزيكدانان دنيا بايد براي نگارش مقالات خود به او ارجاع مي‌دادند كه اينگونه نيست.
او همچنين نبوغ ادعايي ايرج حسابي، فرزند پروفسور را نهي مي‌كند و معتقد است چنين حرف‌هايي صرفا چهره دكتر حسابي را مخدوش مي‌كند. او همچنين احتمال نيت سوء ايرج حسابي براي سوء استفاده از نام محمود حسابي را نيز رد نمي‌كند.
ضياء موحد همچنين مي‌گويد كه حسابي در تدريس هم نبوغي نداشته و صرفا به خاطر اين كه يك سناتور بوده است، ورود و خروج با شكوه و مجللي به دانشگاه داشته و با خودرو و راننده شخصي به كلاس‌هاي درس دانشگاه مي‌آمده است. معضلات تدريس پروفسور به همينجا ختم نمي‌شود چرا كه موحد مي‌گويد در آن زمان كتابهاي پروفسور درباه الكترومغناطيس چاپ نشده بود و از روي جزوه به تدريس مي‌پرداخت كه اين جزوه نيز پر از غلط بوده به طوريكه دانشجويان مي‌بايست دو طرف معادله را بررسي مي‌كردند تا ببينند آيا اين دو طرف با يكديگر همخواني دارند يا نه!
او حتي سر كلاس درس خودش درس نميداده و دانشجويان درس مي‌دادند و پروفسور گاهي در اين بين اظهار نظر مي‌كرده است.
موحد مي‌گويد از خود پروفسورحسابي شنيده است كه تحصيلات اوليه مهندسي در بيروت وبوده و سپس به غرب مي‌رود و در آنجا به دليل تلاش و كوشش‌هايش توانسته دكتراي فيزيك را بگيرد و به خاطر علاقه‌اش به علم فيزيك توانسته دانشكده هاي علوم، مهندسي فني و هواشناسي را تاسيس كند.
او حتي مي‌گويد كه اين فهرست بلند بالاي خدمات دكتر حسابي مانند تأسيس اولين راكتور سازمان انرژي اتمي، تأسيس اولين مركز زلزله شناسي و ... نيز اغراق است و دانشكده فني، دانشكده علوم و ايستگاه هواشناسي خدمات مهم اين فيزيكدان بوده به شمار مي‌آيد.
او مي‌گويد اگر حرفي راجب دكتر حسابي شنيديد اصل را بر عدم صحت حرف‌هاي اوبگذاريد مگر اين كه خلافش ثابت شود!!!
پاسخ ايرج حسابي به منتقدان
ايرج حسابي در پاسخ به منتقدان مصاحبه تندي داشت و سعي كرد تا پاسخ منتقدان را بدهد. او مي‌گويد تئوري دكتر حسابي مفصلا در مجلات معتبر منتشر شده است و نظريه تا زماني كه صرفا نظريه است در كتاب درسي چاپ نخواهد شد.
پاسخ به رضا منصوري
او در پاسخ به حرف‌هاي دكتر رضا منصوري رييس كنوني انجمن فيزيك كه گفته بود ما در زمان تفريح بچه دبيرستاني‌ها را به دانشگاه دعوت مي‌كرديم و مسائل ساده را جلوشان مي‌گذاشتيم. آنها حل مي‌كردند اما دكتر حسابي نمي‌توانست آنها را حل كند نيز مي‌گويد اين حرف‌ها ابلهانه است و زماني كه پروفسور حسابي از رياست انجمن فيزيك استعفا داد، منصوري را جايگزين خودش كرده است و به همه گفته تا منصوري را انتخاب كنند.
حسابي مي‌گويد منصوري در شب عروسي اش به خانه آنها رفته و شماره و اطلاعات وزرا و نمايندگاني را خواسته كه دكتر با آنها ارتباط داشته و دكتر در پاسخ گفته عروسي يك مراسم خانوادگي است و جاي وزير و وكيل نيست. اين موضوع باعث شده تا منصوري با خانواده حسابي دشمن شود.
دكتر حسابي با انيشتين عكسي ندارد و اين عكس براي آبروريزي انتخاب شده است و يكي از دوستان ايشان گفته است كه منصوري عكس كورت گودل و انيشتين را آورد و گفت اين عكس را به عنوان عكس دكتر حسابي منتشر مي‌كنيم. لاغر به نظر مي‌رسد اما مانند عكس‌هاي جواني دكتر است!
او مي‌گويد منصوري از صبح تا شب دم خانه ما بود و براي رياست انجمن فيزيك در حال تملق و التماس بود و دكتر حسابي هم گفته كه از اين انتخاب پشيمان است. او همچنين درباره دكتر منصوي مي‌گويد: شاگردان خود آقاي منصوري نوشته اند كه كلاس‌هاي او كه بايد با ۳۰۰ نفر تشكيل مي‌شد، با ۱۲ نفر تشكيل مي‌شد. چرا؟ شاگردانش گفته اند كه اين آقا از توضيح مقولات ساده اي، چون جابجايي پتانسيل و نيروي سنتيك هم عاجر بود. همچنين به اين نكته اشاره كرد كه منصوري فقط با وعده‌هاي پوچ به مقام رياست انجمن فيزيك ايران رسيده است.
هفت سين براي انيشتين
ايرج حسابي درباره رابطه دكتر با انيشتين مي‌گويد آقاي دكتر يك قطعه ساده موسيقي را با ويولون انيشتين نواخته است. او همچنين به خاطره‌اي از چيدن سفره هفت سين در پرينستون اشاره مي‌كند و مي‌گويد مادربزرگش به دكتر سفارش كرده بود كه هرجايي كه باشي بايد مذهب و مليتت را نشان دهي و دكتر در آن مهماني، سفره هفت سين نوروز را پهن كردند و انيشتين و خواهرش صد درصد جزو ميهمانان بوده اند. دكترحسابي در طول عمرش يك مصاحبه كرد و در آن از رابطه اش با انيشتين و رفتار ملايم او با يك غير آمريكايي سخن گفته است. ايرج حسابي مي‌گويد دكتر سه سال با انيشتين بوده است كه شامل يك دوره يكساله و يك دوره دوساله بوده و آزمايشگاه شيكاگو را به همين سبب در اختيار دكتر قرار داده بودند.
يكي از ديگر از شايعات اين است كه ايرج حسابي گفته كه انيشتين پس از شنيدن توضيحات دكتر حسابي راجب هفت سين سرگيجه گرفته و حالش بد شده است و دكتر حسابي هم داد زده و بقيه آمده اند و انيشتين را از جا بلند كرده اند . ايرج حسابي شديدا اين حرف را تكذيب مي‌كند و مي‌گويد اين حرف‌ها را با حدف تخريب خانواده حسابي مي‌زنند و من هيچ وقت چنين حرف زشتي را نزده ام.
صحبت‌هاي پروفسور ماسيني راجب دكتر حسابي
حسابي مي‌گويد: حدود ده سال قبل، آقاي دكتر رياضي رئيس دانشگاه اميركبير بودند و بزرگداشتي براي دكتر حسابي در سالگرد فوت ايشان برگزار كرد. آن مراسم در تفرش برگزار شد؛ چون آن موقع دانشگاه تفرش يكي از شاخه هاي دانشگاه امير كبير بود.
حدود 250 استاد به آن مراسم دعوت شده بودند. يازده نفر از استادان برنده جايزه نوبل هم دعوت شده بودند كه چهار نفرشان به ايران آمدند. يكي از اين چهار نفر، پروفسور ماسيني بود. در روز اختتاميه، دكتر فتحي به پرفسور ماسيني گفت: اين پسر دكتر حسابي است.
ماسيني به من گفت: من از پدر تو و آلبرت اينشتين در دانشگاه پرينستون، دو سال خاطره دارم. اين كه ديگر حرف من نيست؛ سخن دكتر ماسيني است و نوار آن هم در دانشگاه اميركبير موجود است.
من از او خواهش كردم كه خاطره اش را بالاي مزار دكتر حسابي و براي مردم تعريف كند نه در جمع سه نفره خودمان. او هم قبول كرد. او بالاي مزار دكتر حسابي گفت: "اينشتين به من مي گفت پروفسور ماسيني! مي داني من چرا براي اين آقاي دكتر حسابي بيش از ساير استادان احترام قائلم؟ براي اينكه وقتي اين ايراني ها در دانشگاه جندي شاپور و رصدخانه مراغه، مباحث علمي را با يكديگر مطرح مي كردند، پدران ما اروپايي ها، در جنگل هاي اروپا همديگر را مي خوردند!
آقاي دكتر حسابي هم به من گفت: پروفسور ماسيني، مي داني من چرا براي شما بيش از ساير استادان احترام قائل هستم؟ نه به خاطر پدر ايتاليايي بلكه به خاطر مادر هندي ات. چون قبل از اينكه خانواده پدري تو از علم حرفي بزنند، خانواده مادري ات كه زرتشتي و ايراني بودند، حرف علم را مي زدند. "
بيمارستان گوهرشاد
او درباره شايعه اجبار به كارمندان زن بيمارستان گوهرشاد به حفظ حجاب گفت كه مادر دكتر اصرار به اين موضوع داشت و به دكتر ارتباط ندارد.
بورسيه آلينوش طريان
او شايعه مخالفت دكتر با تحصيل زنان به خصوص در مورد آلينوش طريان كه بورس تحصيلي از دكتر خواسته بود و دكتر در پاسخ گفته چون زن هستي نمي‌تواني اينكار را انجام دهي و ليسانس هم برايت زياد است را رد مي‌كند. ايرج مي‌گويد آلينوش عطريان بارها به پدرش نامه نوشته و از او به خاطر كمك‌هايش تشكر كرد است و دليل بورس نشدن او رتبه او در دانشگاه بود و كساني بودند كه رتبه بهتري نسبت به او داشتند. پروفسور يك حق انتخاب بورس داشته و آن را به رتبه اول دانشگاه اهدا كرده است.
فعاليت‌ها
مشاغل مهم علمي-پژوهشي
- اولين نقشه‌برداري فني و تخصصي كشور (راه بندرلنگه به بوشهر)
- اولين راه‌سازي مدرن و علمي ايران (راه تهران به شمشك)
- پايه‌گذاري اولين مدارس عشايري كشور
- پايه‌گذاري دارالمعلمين عالي (دانشسراي عالي)
- ساخت اولين راديو در كشور
- راه‌اندازي اولين آنتن فرستنده در كشور
- راه‌اندازي اولين مركز زلزله‌شناسي كشور
- راه‌اندازي اولين رآكتور اتمي سازمان انرژي اتمي كشور
- راه‌اندازي اولين دستگاه راديولوژي در ايران
- محاسبه و تعيين ساعت رسمي ايران
- پايه‌گذاري اولين بيمارستان خصوصي در ايران، به نام بيمارستان گوهرشاد
- شركت در پايه‌گذاري فرهنگستان ايران و ايجاد انجمن زبان فارسي
- تدوين اساسنامه طرح تأسيس دانشگاه تهران
- پايه‌گذاري دانشكده فني دانشگاه تهران
- پايه‌گذاري دانشكده علوم دانشگاه تهران
- پايه‌گذاري شوراي عالي معارف
- پايه‌گذاري مركز عدسي سازي اپتيك كاربردي در دانشكده علوم دانشگاه تهران
- پايه‌گذاري بخش آكوستيك در دانشگاه و اندازه‌گيري فواصل گام‌هاي موسيقي ايراني به روش علمي
- پايه‌گذاري انجمن موسيقي ايران و مركز پژوهش‌هاي موسيقي
- پايه‌گذاري و برنامه‌ريزي آموزش نوين ابتدايي و دبيرستاني
- پايه‌گذاري مؤسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران
- پايه‌گذاري مركز تحقيقات اتمي دانشگاه تهران
- پايه‌گذاري سازمان انرژي اتمي ايران
- پايه‌گذاري اولين رصدخانه نوين در ايران
- پايه‌گذاري مركز مدرن تعقيب ماهواره‌ها در شيراز
- مشاركت در پايه‌گذاري مركز مخابرات اسدآباد همدان
- پايه‌گذاري كميته پژوهشي فضاي ايران
- ايجاد اولين ايستگاه هواشناسي كشور (در ساختمان دانشسراي عالي در نگارستان دانشگاه تهران)
- تدوين اساسنامه و تأسيس مؤسسه ملي استاندارد
- تدوين آيين‌نامه كارخانجات نساجي كشور و رساله چگونگي حمايت دولت در رشد اين صنعت
- پايه‌گذاري واحد تحقيقاتي صنعتي سعدايي (پژوهش و صنعت در الكترونيك، فيزيك، فيزيك اپتيك، هوش مصنوعي
- راه‌اندازي اولين آسياب آبي توليد برق (ژنراتور) در كشور
- ايجاد اولين كارگاه‌هاي تجربي در علوم كاربردي در ايران
- ايجاد اولين آزمايشگاه علوم پايه در كشور
- تأسيس واحد تحقيقاتي صنعتي سعدايي
- تشكيل و رياست كميته پژوهشي ايران
مناصب سياسي
- سناتور انتصابي تهران در سه دوره اول مجلس سناي ايران
- وزير آموزش و پرورش دولت مصدق
كتابها
- كتابهاي فيزيك دبيرستان ۱۳۱۸
- كتابي در تفسير امواج دوبر در شش رساله، دانشگاه تهران ۱۹۴۶
- كتاب ديدگاني فيزيك دانشگاه تهران ۱۳۴۰
- كتاب قانون تأسيس دانشگاه تهران، ۱۳۱۲
- كتاب نام‌هاي ايراني، ۱۳۱۹
- كتاب آيين‌نامه امور مالي دانشگاه تهران، ۱۳۳۳
- كتاب ديدگاني فيزيكي، دانشگاه تهران، ۱۳۴۰
مقاله‌ها
- مقاله ذرات پيوسته، در نشريه آكادمي علوم آمريكا ۱۹۴۷
- مقاله اثبات نظري بيشتر بودن جرم ذرات شارژ شده به وسيله نور نسبت به الكترون (پيشنهاد تفسير قانون جاذبهٔ عمومي نيوتون و قانون ميدان الكتريكي ماكسول)، گزارش نشريه انجمن فيزيك آمريكا ۱۹۴۸
- مقاله مدل ذرات بي‌نهايت گسترده، نشريهٔ فيزيك فرانسه ۱۹۵۷
- «وندها و گهواژه‌هاي فارسي» ۱۳۶۸
- «فرهنگ حسابي» (انگليسي به فارسي) ۱۳۷۲
منبع مطلب: سايت ستاره